นาฬิกาที่หลอมละลายราวกับเนยที่โดนความร้อน สัตว์ที่ผิดขนาด สัญลักษณ์ทางเพศ การผสมผสานกันอย่างไม่เป็นเหตุผล ฯลฯ องค์ประกอบทางสายตาเหล่านี้มักปรากฏร่วมกับคำอธิบายเชื่อมโยงไปถึงคำว่าเซอร์เรียลลิสม์ (Surrealism) ซึ่งอาจเป็น ขบวนการเคลื่อนไหวทางศิลปะ (หากอิงจากการรวมกลุ่มและการออกเอกสารแถลงการณ์อย่างชัดเจน), ยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ศิลปะ (ที่เกิดขึ้นอย่างเป็นปฏิกิริยาต่อสงครามโลกครั้งที่ 1 และศิลปะก่อนหน้านั้น) หรือเป็นแนวทางความคิดที่อยู่ร่วมบริบทกับศาสตร์อย่างจิตวิเคราะห์และวรรณคดีศึกษา
Surrealism จึงปรากฏอยู่ในศิลปะหลากหลายแขนง ไม่ว่าจะในภาพยนตร์ผ่านการเฉือนลูกตาด้วยใบมีดสื่อไปถึงปมทางจิตและมดที่เดินออกมาจากมือชวนให้นึกเชื่อมโยงไปถึงจิตรกรรมเซอร์เรียลลิสต์เลื่องชื่อ หรือคอลเล็กชั่นเสื้อที่ทอม ฟอร์ด (Tom Ford) ออกแบบให้กับอีฟต์ แซงต์ โลรองต์ (Yves Saint Laurent) เป็นต้น แต่หากเป็นสถาปัตยกรรม ลักษณะทางภาพหรือแนวคิดแบบเซอร์เรียลลิสต์จะแสดงออกมาอย่างไร ?
ศิลปินเซอร์เรียลลิสต์เลื่องชื่ออย่างซัลบาโด ดาลี (Salvador Dalí) เองก็เคยทำงานทางสถาปัตยกรรมด้วย อย่างเช่นผลงาน “ใบหน้าของ เม เวสต์” ที่สามารถใช้เป็นอะพาร์ตเมนต์แบบเซอร์เรียลลิสต์ให้เราไปนั่งบนริมฝีปากของเธอภายในได้
อย่างไรก็ตามจิตวิญญาณหรือแนวคิดแบบเซอร์เรียลลิสต์ยังได้รับการพัฒนาต่อเป็นงานทางสถาปัตยกรรมอีกมากมาย เช่น ‘Tree Hotel’ โดย Tham & Videgård Arkitekter ที่ชวนให้นึกถึงการย่องแย่งแบบในภาพ The Temptation of Saint Anthony ของดาลี ทั้งยังสะท้อนความเปลี่ยนแปลงของต้นไม้ในสภาพแวดล้อมให้ความรู้สึกเสมือนฝัน หรือ Inntel Hotel ที่ออกแบบโดย WAM architecten ซึ่งใช้การยัดแน่นองค์ประกอบที่ส่วนฟาซาดในลักษณะของริคาร์โด โบฟิล (Ricardo Bofill) เพื่อสื่อให้เห็นถึงสไตล์บ้านถึง 5 แบบของท้องถิ่นที่ตั้งอยู่ ท้าทายความคิดเกี่ยวกับ “บ้าน” แบบเดิม ๆ ของผู้ชม เช่นเดียวกับผลงานกึ่งศิลปะกึ่งสถาปัตยกรรมในชื่อ From the Knees of my Nose to the Belly of my Toes ของ Alex Chinneck ที่ “ละลาย” บ้านจนอิฐที่ควรมีลักษณะแข็งดูไหลลงมาที่พื้นขัดกับตรรกะเหตุผลจากลักษณะของวัสดุในโลกความเป็นจริง คล้ายกับการละลายนาฬิกาใน The Persistence of Memory งานเซอร์เรียลลิสต์สุดโด่งดัง
Sources :
– ความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะและภาพยนตร์เซอร์เรียลิสม์ กรณีศึกษาการกำกับศิลป์ (สุรีรัตน์ อุปพงศ์)
– How Surrealism Has Shaped Contemporary Architecture (Evan Pavka)
– Dream by Design: 8 Mind-Bending Works of Surrealist Architecture (Samantha Frew)
– ศิลปะพิลึกพิลั่นเหนือจริงจากแรงขับดันแห่งจิตไร้สำนึก (ภาณุ บุญพิพัฒนาพงศ์)
